Yasal Olan Her Zaman Adil midir? Vicdan, Hukuk ve Helal Dengesi

Bir akşamüstü, kahve fincanını elime alıp pencereden dışarı bakarken, aklıma eski bir dostumla yaptığımız bir sohbet geldi. “Yasal olan her zaman adil midir?” diye sormuştu.

O an gülümsemiştim, çünkü bu soru, insanlık tarihi kadar eski bir tartışmayı ateşliyordu.

Düşünen her insan için “adalet nedir ?” sorusunu sorduran öncül soru tam da budur.

Yasalar, toplumun düzenini sağlamak için var; peki ama ya vicdan?

Ya o içimizdeki sessiz ama inatçı ses?

Asla sürecin en başında etkisiz hale getiremediğimiz deli Dumrul vicdanın sesi ?

Yasal olan ile helal olanın kesiştiği yerde adalet doğar mı, yoksa bu kesişim bazen bir yanılsama mıdır?

Yasal olan, devletin kaleminin çizdiği sınırlar. Kanunlar, maddeler, tüzükler… Hepsi, bir toplumun ortak yaşamını sürdürebilmesi için konulmuş kurallar.

Ama helal olan, biraz daha derin, biraz daha insani bir mesele. Helal, sadece dinî bir kavram değil; vicdanın, ahlakın, doğrunun kesişim noktası.

Bir şey yasal olabilir, ama vicdanlarda “Bu doğru mu?” sorusunu uyandırırsa, o yasanın adilliği sorgulanır.

Mesela, bir zamanlar bazı ülkelerde kölelik yasal değil miydi?

Yasaldı, ama helal miydi?

Toplum vicdanı, o yasaları sonunda yerle bir etmedi mi?

Toplum vicdanı, adaletin en kadim terazilerinden biri. Mahkeme salonlarında, hâkim kürsüsünde oturan sadece bir insan değil; o kürsüde, bir bakıma toplumun ortak ahlakı, ortak vicdanı da oturuyor.

Bir mahkeme hükmü, gerekçesiyle, delilleriyle, mevzuata uygunluğuyla dört dörtlük olabilir.

Ama eğer o hüküm, toplumun vicdanında bir yara açıyorsa, o zaman adaletten ne kadar bahsedebiliriz?

Mesela, bir işçi, yıllarca alın teri döküp hakkını alamadığında ve mahkeme “Yasal süre geçti” diyerek davayı reddettiğinde, o işçi vicdanen haklı değil midir?

Yasal olan, burada helal olanla çelişirse, adalet nerede durur?

Bunu düşünürken, aklıma bir hikâye geldi. Küçük bir kasabada, bir hırsızlık vakası yaşanmış. Genç bir adam, bir dükkândan birkaç ekmek çalmış.

Mahkemede, hırsızlığın cezası kesilmiş: para cezası ve kısa süreli hapis.

Yasal olarak her şey yerli yerinde.

Ama sonra öğrenilmiş ki, adam ekmeği, aç kalan ailesi için çalmış. İşsizmiş, çaresizmiş. Toplum, bu hükmü duyunca rahatsız olmuş. “Yasal, ama adil mi?” sorusu kasabanın kahvehanelerinde, sokaklarında yankılanmış.

İşte tam da bu noktada, yasal olan ile helal olan arasında bir uçurum belirmiş. Vicdan, o gencin cezasını değil, çaresizliğini görmüş. Toplum, o hükmün adilliğini sorgulamış.

Bu örnek, bize şunu söylüyor: Adalet, sadece yasalara uygunluk değil, aynı zamanda vicdanla barışık olmaktır.

Bir hüküm, ne kadar mevzuata uygun olursa olsun, eğer toplumun vicdanında bir sızı bırakıyorsa, o hükmün adilliği hep eksik kalır.

Toplum vicdanıyla barışık bir hükümse, gerekçesini uzun uzun açıklamaya gerek duymaz.

Çünkü o hüküm, zaten insanların kalbine dokunur; adalet, o kalplerde hissedilir.

Peki, bu ne demek? Yasalar, vicdanın yerini alamaz mı? Elbette alamaz. Yasalar, bir çerçeve çizer; ama o çerçevenin içini dolduran, insanlığın ortak ahlakı, ortak vicdanıdır.

Helal olan, bu anlamda, yasaların ötesine geçer. Helal, sadece “izin verilen” değil, aynı zamanda “doğru olan”dır.

Bir yasa, helal olanla örtüşüyorsa, adalet kendiliğinden ortaya çıkar. Ama yasa, vicdanla inatlaşırsa, işte o zaman adalet limanına varmak zorlaşır.

Sözün özü, adalet, yasal olan ile helal olanın dansıdır. Bu dans, uyum içinde olursa, toplum huzur bulur. Ama biri diğerine basarsa, o dans tökezler.

Toplum vicdanı, bu dansın seyircisidir; alkışlar ya da yuhalar. Ve unutmayalım, vicdanla inatlaşan bir hüküm, ne kadar yasal olursa olsun, adaletin gölgesinde kalır.

Kahvemi yudumlarken, dostumun sorusuna içimden bir cevap verdim: “Yasal olan, helal olanla kucaklaşırsa, işte o zaman adalet nefes alır.”



Av. Ebubekir ELMALI
HUKUKÇU