Nöbetçi Eczaneler
Fareler üzerinde yapılan yeni araştırma, hafızaya dair yeni bulguları ortaya koydu.
Deney, anılar vakitle farklı nöron kümeleri tarafından taşındıkça beyinde değiştiğini gösterdi.
Sinirbilimciler, etrafımızdaki yer ve özelliklere dair anıların muhakkak “yer hücreleri” tarafından depolandığına inanıyordu. Bu hücreler, hipokampüste (beynin hafıza için kritik bir bölgesi) yer alıyor ve bir memelinin meskeninin ön kapısı yahut yürüyüş parkurundaki bir şelale üzere belli bir ortama girmesiyle aktive oluyor.
2010’LARDA SORGULANMAYA BAŞLADI
Bu, 1960’lardan beri geçerli olan teoriydi lakin ABD’deki Northwestern Üniversitesi’nden Profesör Daniel Dobeck’in de belirttiği üzere 2010’larda sorgulanmaya başlandı.
2013 yılında Nature Neuroscience mecmuasında yayınlanan bir çalışma, beynin uzay temsilinin bilim insanlarının düşündüğü kadar istikrarlı olmadığını gösterdi. Fareler labirente tekrar girdiklerinde birtakım hücreler daima olarak etkin olsa da etkin nöron kümesi vakitle değişti. Bu olguya “hipokampal temsil kayması” ismi verildi.
O periyotta birçok bilim insanı, farklılıkların dış etkenlerden (örneğin, farklı kokular, sesler yahut labirentteki farelerin farklı hızları) kaynaklandığını düşünüyordu. Bunu daha kesin bir formda incelemek için Dobeck ve takımı, sanal gerçeklik ortamında bir deney tasarladı ve sonuçları Nature mecmuasında yayınlandı.
DENEY NASIL YAPILDI?
Fareler, görüntü oyun kumandası fonksiyonu gören bir koşu bandında yürüdü. Etraflarında sabit sanal labirenti simüle eden ekranlar vardı. Yabancı değişkenleri ortadan kaldırmak için her çeşitte dengeli bir koku için bir koni kullandılar ve akustik alanı dengelemek için “beyaz gürültü” çaldılar. Ayrıyeten hudut hücrelerinin aktive olduğunda floresan ışığı yaymasını sağlayan tekniklerle hipokampal hücrelerin aktivitesini gerçek vakitli olarak izlediler.
ARAŞTIRMANIN SONUCUNDA NE GÖRDÜLER?
Mükemmel bir biçimde denetim edilen ortama karşın, birden fazla sinirsel temsil vakitle değişmeye devam etti. Kaydedilen hücrelerin sadece yüzde 5-10’u “geleneksel” pozisyon hücreleri üzere davrandı; yani her seferinde dengeli bir biçimde tetiklendiler.
Bu kararlı hücreler birebir vakitte en uyarılabilir hücrelerdi ve bu da uyarılabilirliğin hangi hücrelerin anıları sabit tuttuğunu kestirim edebileceğini gösteriyor. Araştırmacılar, bu “kaymanın” beynin benzeri tecrübeleri birbirinden ayırmasına ve böylelikle onları başka ayrı hatırlayabilmemize yardımcı olduğunu öne sürüyor. Yani, tıpkı yeri (iş, okul, park) tekraren ziyaret etseniz bile, hafızanızda farklı ziyaretleri ayırt edebilirsiniz. Diğer bir deyişle, bu kayma beynin vakit akışını takip etmesinin bir yolu olabilir.
EN İSTİKRARLI ANILAR BELİRLENDİ
Deneyin sonuçlarına nazaran en istikrarlı anıların, yüksek uyarılabilirliği koruyan hücrelerle bağlantılı olabileceği belirtildi. Ayrıyeten şunlar kaydeildi: “Beyin yaşlandıkça, hipokampal hücreler daha az uyarılabilir hale gelir; tahminen de bu, yaşla birlikte hafızanın gerilemesini kısmen açıklar. Araştırmacılar, bu uyarılabilirliği artırabilir yahut koruyabilirsek, hafızayı daha düzgün bir durumda koruyabileceğimizi varsayıyorlar, fakat bunun için daha fazla araştırma gerekiyor.”