Nöbetçi Eczaneler
İsrail’in İran’a taarruzuyla başlayan savaş dört gündür devam ederken, ABD Lideri Donald Trump’ın İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’e suikast planını engellediği iddia edildi.
İran’ın dini lideri Ali Hamaney, İran İslam Devleti’nin Humeyni’den sonraki lideri oldu, devrimin liderinden kat be kat uzun mühlet iktidarda kaldı ve ülkede son kelamı söyleyen kişi olarak onlarca yıl İran siyasetine istikamet verdi.
Peki, Hamaney nasıl bir siyasetçi? Geçmişinde dikkat çeken neler var?
ÖMRÜNÜN 40 YILI ŞAH PERİYODUNDA GEÇTİ
Ali Hamaney, 19 Nisan 1939’da Meşhed kentinde doğdu. Ailesi aslen Tebrizli. Baba tarafı İran Türklerinden. Hamaney Türkçeyi düzgün biliyor lakin kamuoyu önünde az konuşuyor.
Hamaney’in babası din adamıydı. O da babasının müsaadeden gidip çocuk denecek yaşta din adamı oldu. Meşhed’de ve Irak’ın Necef kentinde din eğitimi aldı. İran’ın dini merkezi Kum kentinde, gelecekte İslam ihtilaline liderlik edecek Ayetullah Humeyni’yle tanıştı.
Hamaney’in hayatının 40 yılı Şah periyodunda geçti. İran’da İslam devleti kurmak isteyen Humeyni, Şah’ın bir numarılı düşmanıydı. Hamaney, Humeyni’nin Paris’te sürgünde olduğu yıllarda onun fikirlerini yaymak için çalıştı. Şah’ın polisi tarafından altı kere gözaltına alındı, azap gördü.
1979, HAMANEY İÇİN DE DÖNÜM NOKTASI OLDU
1979 yılı hem İran için hem Hamaney için dönüm noktası oldu. Şah, geniş halk kitlelerinin isyanıyla devrildi. Sürgünden dönen Humeyni, İslam rejimini kurdu. Artık ülkeyi mollalar yönecekti. Hamaney de o mollalardan biriydi.
40 yaşındaki Hamaney, yeni önderin yakın etrafındaki isimlerden biri oldu. İhtilali Kurulu’nda vazife aldı, milletvekili oldu ve savunma bakan yardımcılığı yaptı. İran’ın en tesirli kurumlarından biri olan İhtilal Muhafızları’nın kuruluşuna yardım etti. Başşehir Tahran’da cuma namazlarında imamlık yapmaya yaptı.
1980’DE SUİKAST TEŞEBBÜSÜNE UĞRADI
İslam rejiminin önde gelen biri haline gelen Hamaney, 1981’de suikast teşebbüsüne uğradı. Mescitte konuşma yaparken kasetçaların içine gizlenen bomba infilak etti. Hücumda ağır yaralanan Hamaney’in sağ kolu felçli kaldı. Suikast teşebbüsünden dini idareye karşı çıkan Furkan kümesi sorumlu tutuldu.
Hamaney kurtuldu lakin iki ay sonra Cumhurbaşkanı ve Başbakan peşpeşe suikaste kurban gitti.
42 yaşındaki Ali Hamaney, suikast teşebbüsünden dört ay sonra, yüzde 95’in üzerinde oy olarak cumhurbaşkanı seçildi.
İRAN-IRAK SAVAŞI SIRASINDA CUMHURBAŞKANIYDI
Hamaney’in cumhurbaşkanlığı devri sekiz yıl süren İran-Irak savaşıyla geçti. Savaş, yaklaşık 1 milyon kişinin vefatına, 2 milyon kişinin yaralanmasına ve her iki ülkede de ağır hasara yol açtı.
1989 yılı hem dünya hem İran için dönüm noktası oldu. ABD ile Sovyetler Birliği ortasındaki Soğuk Savaş biterken İran İslam rejimi başkanını kaybetti. 49 yaşındaki Hamaney, Uzmanlar Meclisi tarafından oybirliğiyle Humeyni’nin yerine dini önder seçildi.
BİR GECEDE “AYETULLAH” İLAN EDİLDİ
Ancak Humeyni’nin kurduğu İslam Cumhuriyeti’nde liderlik koltuğuna üst seviye bir din adamının oturması gerekiyordu. Hamaney’in dini bilgisinin liderlik için kâfi olmadığını düşünenler vardı.
Eleştirilerin önüne geçmek için Hamaney, bir gecede Ayettulah ilan edildi. Anayasa da değiştirildi. Dini başkan karşısında cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı.
Aslında Hamaney, İslam rejimi içinde sıradan hatta silik bir isimdi. Attığı en kıymetli adım, İran-Irak savaşı sonrasında İhtilal Muhafızları’nı güçlendirmek oldu.
Böylece rejim içindeki pozisyonunu güçlendirdi, her periyotta son kelamı söyleyen güçlü bir başkan haline geldi.
ORTADOĞU’DA SAVAŞLAR VE BÜYÜK ALTÜST OLUŞLAR
Hamaney periyodunda Ortadoğu savaşlara ve büyük altüst oluşlara sahne oldu.
İran-Irak Savaşı’nı, 1991’de Körfez Savaşı, 2003’te Irak’ın işgali izledi.
2011’de, Arap ülkelerinde, Hamaney’in “İslami uyanış” olarak nitelediği halk ayaklanmaları başladı.
Ayaklanmalar, İran ile Suudi Arabistan ortasında uzun müddettir devam eden jeopolitik rekabeti artırdı.
İslam rejiminin gözünde ABD ve İsrail, “Büyük Şeytan”dı. Hamaney devrinde İran, ABD idaresinin ve İsrail’in bölgedeki tesirine karşı bir “direniş ekseni” oluşturdu.
Devrim Muhafızları eliyle oluşturulan eksen, birebir vakitte İran’ın bölgedeki tesirini bir epey genişletti.
Lübnan’daki Hizbullah örgütü, Yemen’deki Husiler, Irak’taki Şii milisler ve Filistin’deki Hamas ve İslami Cihad “direniş ekseni” içinde yer aldı.
Direniş ekseninde kilit rol oynayan İran İhtilal Muhafızları Kudüs Gücü Kumandanı Kasım Süleymani, 2020’de Irak’ta ABD taarruzunda öldürüldü. Hamaney, Süleymani’nin cenaze namazını kıldırırken gözyaşlarını tutamadı.
HAMANEY’İN MÜSAADESİYLE NÜKLEER MUAHEDE İMZALANDI
İran’ın ABD başta olmak üzere Batı ile en kıymetli sorunu nükleer programıydı. Ambargo altındaki İran, halkı ekonomik olarak rahatlatmak için Hamaney’in müsaadesiyle 2015’te Batı ile nükleer mutabakat imzaladı.
Anlaşmada, nükleer programın güç üretiyle sınırlanması karşılığında yaptırımların kademeli olarak kaldırılması öngörülüyordu. Lakin 2018’de dönemin ABD Başkanı Donald Trump nükleer muahededen çekildi, yerine gelen Joe Biden, canlandırmaya çalışsa da başarılı olamadı. Muahedenin yürümemesi, içeride, Hamaney’in “Amerikalıların güvenilmez olduğu” tezini güçlendirdi.
İRAN’DA PROTESTOLAR
Hamaney’in on yıllara dayanan iktidarı, protestolara da sahne oldu. En büyüklerinden biri, Mahmud Ahmedinejad’ın 2009’da Hamaney’in dayanağıyla tekrar cumhurbaşkanı seçilmesiyle patlak verdi. Seçimlerde hile yapıldığı gerekçesiyle başlayan şovlar, güvenlik güçlerinin kanlı müdahalesiyle bastırıldı.
2017 ve 2019’da bu kere ekonomik zahmetleri protesto için şovlar yapıldı.
2022’deyse başörtüsü zaruriliği ve polis şiddeti gençleri sokağa döktü. 22 yaşındaki Mahsa Amini, düzgün örtünmediği gerekçesiyle “ahlak polisi” tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybetti.
Amini’nin polis şiddetiyle öldüğü tezleri üzerine başlayan ve tüm ülkeye yayılan şovlar aylarca sürdü. Şovlar sırasında Hamaney aykırısı sloganlar da atıldı. Hamaney, Mahsa Amini protestolarından yabancı ülkeleri sorumlu tuttu.
Ayetullah Ali Hamaney, on yıllardır süren iktidarında hiç ülke dışına çıkmadı. Altı çocuk babası olan Hamaney, şiir okumayı ve bahçeyle ilgilenmeyi seviyor.